Жаңалықтар

ҚР СІМ Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі: диалогқа оралу өте маңызды.

ҚР СІМ Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі: диалогқа оралу өте маңызды.

Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі Үсен Сүлеймен диалогқа қайта оралу қажеттілігі туралы мақала жариялады.

2012 жылдың наурыз айында Венадағы ЕҚЫҰ жанындағы ҚР СІМ өкілінің орынбасары қызметін атқарып, адами өлшемге жауапты бола отырып, Мен Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық Халықаралық бюроның басшысы Евгений Жовтиспен кездестім. Сол кезде біз Қазақстанның саяси даму мәселелерін және елдегі адам құқықтары мен демократияны қорғау тетіктерін күшейтуді жеткілікті сындарлы түрде талқылай алдық.

Сол кезде Жовтис шетелге тұрақты тұруға кетуді жоспарлаған болатын. Оған Қазақстанда қалып, құқық қорғау қызметіне қатысу ұсынылды, ол онымен келісіп, Қазақстанда қалды. Кейін ол мен бастамашылық еткен Қазақстан Сыртқы істер министрлігі (КӘЖ) жанындағы "Адами өлшем жөніндегі диалог алаңы" консультативтік-кеңесші органының мүшесі болды.

Алаң 2013 жылдың қаңтарында – Мен Қазақстанға оралғаннан кейін және ҚР СІМ Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші лауазымына тағайындалғаннан кейін (адам құқықтары бойынша) құрылды. Оған барлық мемлекеттік органдардың өкілдері, ҚР Парламентінің депутаттары, сондай-ақ негізінен АҚШ пен ЕО қаржыландыратын ҮЕҰ өкілдері қатысты. Сонымен қатар, диалог алаңының отырыстарына ЕО, БҰҰДБ, ЕҚЫҰ, ЮСАИД, сондай-ақ АҚШ, Канада, Германия, Ұлыбритания елшіліктерінің өкілдері қатысты.

Евгений Жовтис КӘЖ-нің белсенді қатысушысы ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік органдардың Қазақстанның Азаматтық секторының өкілдерімен жекелеген мәселелер бойынша диалог менеджері болды.

Отырыстың басында КӘЖ өте шиеленісті болды, өйткені азаматтық сектордың қатысушылары мемлекеттік органдарға қатаң және сыни тұрғыдан қарсы болды. Мұның бәрі халықаралық ұйымдар мен шетелдік елшіліктердің қатысуымен болды.

КӘЖ отырыстарына төрағалық ете отырып, мен мемлекеттік органдарға қарағанда азаматтық секторды көбірек қолдадым, бұл алыс 2013 жылдары ерекше құбылыс болды. Содан кейін мемлекеттік органдардың өкілдері азаматтық сектордың көптеген бастамаларын қолдады, бірақ белгілі бір бөлігі сыбайлас жемқорлыққа ұшыраған басшыларынан қорықты. Бірақ менің ҮЕҰ жағында екенімді көріп, құқық қорғаушылардың ұсыныстарына толығымен сәйкес келетін өз ойларымды білдірдім, бұл олардың басшылығының ұстанымымен келіспеді.

КӘЖ барлық отырыстары екі мәселе төңірегінде қалыптастырылды:

Қазақстанның заң жобалау қызметіндегі ҮЕҰ ұсыныстарын есепке алу.
Ұлттық заңнаманы елдің халықаралық міндеттемелеріне сәйкес келтіру.

Азаматтық секторға қатысқаны үшін, ал Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюроға КӘЖ ұсынымдарын жүйелегені және сақтағаны үшін алғыс айтамын, олардың басым бөлігі Мемлекет басшысының саяси реформасы барысында – әділ Қазақстанды құруда енгізілді.

Алайда, диалог платформасының мұндай үлесін азаматтық белсенділер де, құқық қорғаушылар да, біздің батыстық серіктестер де бағаламады. ЕҚЫҰ мен БҰҰ алаңдарында мемлекет пен құқық қорғаушылар арасында диалог құру ісінде КӘЖ-нің бірегей тиімділігін жеткізуге бірнеше рет жасаған әрекеттеріме қарамастан, ұлы демократиялар қазақстандық тәжірибеге саңырау және үнсіз қалды.

"Саңырау" және "мылқау" - әлемдегі демократияның тоқырауының негізгі себептері. Оның авторлары бұрын жабық қоғамдарда демократиялық құндылықтарды дәйекті түрде енгізу және дамыту үшін тарих пен дәстүрлерді ескергісі келмейді. Олар Латын Америкасы мен Таяу Шығыстағы сияқты ондаған жылдар бойы жергілікті халықтарға төлеуге тура келетін Жылдам және оңай жеңістерді қалайды.

Олар Орталық Азияда да осындай қателік жіберуге тырысып жатқаны мені таң қалдырады. Стандартты үлгілерді қолдана отырып, олар Заңның қылмыскерлері болып табылатын "саяси тұтқындар" деп аталатындар туралы айтады.

Демократияны насихаттай отырып, Батыстың өзі сыбайлас жемқорлыққа бой алдырып, өз құндылықтарын ұмытып кетті. Мәселен, Бельгияда ірі пара туралы іс бойынша Еуропарламенттің вице-президенті және тағы бірнеше адам ұсталды. Олардан қолма-қол ақшаның, оның ішінде Қазақстаннан клептократтардан алынған үлкен сомалары тәркіленді.

Қазақстаннан аталған топтардан қаржылық қолдаудың заңсыз нысандарын алатын көптеген адамдар Еуропада ғана емес, бүкіл әлемде, соның ішінде АҚШ-та депутат болып қала береді. Бірақ Еуропарламент, жалпы алғанда, батыс елдерінің барлық ұлттық парламенттері әлемдегі демократияның тірегі болып қала береді-онда Орталық Азиядағы демократияның қандай бағдарламалары қаржылай қолдау алатыны, ал қайсысы қолдамайтыны туралы шешімдер қабылданады.

Өткен жылы Варшавада ЕҚЫҰ ДИАҚБ конференциясында "National Endowment for Prosperity" қоғамдық қорының басшысы ретінде мен бұл туралы ЕҚЫҰ-ға қатысушы 57 елдің, сондай-ақ Еуропалық Одақтың өкілдеріне айттым. Алайда, менің әлемдегі демократиялық институттардағы сыбайлас жемқорлыққа қатысты сұрақтарым жауапсыз қалды.

Мұндай деградация тенденциялары Орталық Азиядағы үкіметтік емес сектордың мінез-құлқына да өз ізін қалдырды. Мәселен, мысалы, халықаралық гранттық қаржыландыруды алатын Қазақстандағы жекелеген ҮЕҰ өз риторикасының идеологиялық құрамдас бөлігін күшейте бастады, оны Қазақстанның халықаралық міндеттемелері мен оларды іске асырудың халықаралық тәжірибелерінен тыс (толығырақ) алып тастады.

Бұл, менің ойымша, шетелдік гранттарды алу рәсімдерінің ерекшеліктеріне байланысты мүмкін болды. Осылайша, "сенімді ҮЕҰ-ға" шетелдік гранттар өте оңай бөлінеді-қарапайым өтінімдер негізінде халық алдында толық есеп берушілік жағдайында, сондай-ақ өз жұмысы үшін азаматтық жауапкершіліктің толық болмауы. Сонымен қатар, шетелдік гранттар ешқашан мемлекетпен жұмыс істейтін ҮЕҰ – ға бөлінбеген-бұл мәселеде шетелдік гранттарды бөлу саясатының айтылмаған ережесі сақталады.

100% шетелдік қаржыландыруды алатын осындай ҮЕҰ - лардың қатары батыстағы сыбайлас жемқорлық мәдениетіне бейімделіп, әділ Қазақстанның саяси-демократиялық даму процестеріне параллель жобалармен айналысқаны таңқаларлық емес. Олар Қазақстандағы саяси процестерге әрқашан сыни көзқараспен қарайды-олар өз жұмысында объективтілікті сақтау ережелерін білмейді. Қиял – ғажайып сын-бұл өз ұйымдарына шетелдік гранттардың кірістері мен түсімдерін сақтаудың жалғыз кепілі. Жалған ақпаратқа көбейтілген бедел ұзақ мерзімді қаржылық тұрақтылықты сақтауда олардың айырбастау валютасына айналды.

Қалыптасып отырған жағдай өзінің сыни шыңына жетуде – Қазақстандағы саяси процеске қатысушылар артқа қарап, диалогқа қайта оралуы, КӘЖ жұмысының озық тәжірибелері мен дәстүрлерін пайдалануы тиіс.

СІМ жанындағы диалог алаңы бұрынғы Күшін қайтарып, мемлекеттік органдар мен ҮЕҰ арасындағы диалог процесін қалпына келтіруі тиіс. Алаң Қазақстандағы шетелдік қаржыландыру үшін саяси жобалардың күн тәртібін айқындап, мұндай қаржыландыру сындарлы қаржыландырудан ішкі саясат мәселелеріне тікелей араласып, деструктивтіге айналатын қызыл сызықтарды анық сызып көрсетуі тиіс.

КӘЖ мүмкін болатын түсініспеушіліктерді жеңудегі рөлін қайтаруы керек. Алаң шетелдік донорларға өздерінің гранттарын алатын ҮЕҰ мемлекетпен тиімді жұмыс істейтініне және шетелдік салық төлеушілердің ақшасын ысырап етіп, бөлек емес, саяси процестерге әсер ететініне кепілдік беруі керек.



Дереккөз: caravan.kz
Жаңалықтар